Synagogi

Synagoga staromiejska

      Została zbudowana w 1610 roku i podobnie jak Synagoga Nowomiejska jest jedną z najstarszych zachowanych tego typu budowli w województwie podkarpackim. Znajduje się przy ulicy Bożniczej 4. Zwana również była Stara Szkołą albo Synagogą Małą (ze względu na rozmiary mniejsze od Synagogi Nowomiejskiej).
      Wzniesiona została na planie kwadratu, w stylu renesansowym. Murowana z przetykanych cegłą, łamanych kamieni. W narożniku północno-zachodnim znajduje się mała, zwieńczona gzymsem baszta. Została ona dobudowana w drugiej połowie XVIII wieku .W rogach oraz pomiędzy oknami znajdują się szkarpy (szkarpa - mur odchodzący prostopadle na zewnątrz od ściany wysokiego budynku pełniący funkcję konstrukcyjną). Od strony zachodniej zachowała się piętrowa dobudówka, pierwotnie zwieńczona neorenesansową attyką oraz stropami tzw. Kleina. W jej wnętrzu na parterze mieścił się prostokątny przedsionek, a nad babiniec. Od strony południowej również znajdowała się piętrowa przybudówka, mieszcząca pierwotnie babiniec oraz klatkę schodową. W latach 50. XX wieku została ona wyburzona. Obecnie nic się nie zachowało z pierwotnego wyposażenia synagogi. Na ścianie znajduje się tablica pamiątkowa, poświęcona pomordowanym Żydom podczas Holokaustu, z wersetem: "Bym mógł dniem i nocą opłakiwać zabitych, córy mojego ludu" (Jer. 8:23).
      W 1660 i 1739 roku synagoga spłonęła podczas pożaru, po którym zostawała zawsze gruntownie odbudowywana i restaurowana. W 1842 roku synagoga spłonęła po raz kolejny, po czym została przebudowana, uzyskując dwie przybudówki od strony zachodniej i południowej (do dzisiaj ocalała jedynie zachodnia). W czasie II wojny światowej została zdewastowana przez hitlerowców, a 1944 została przez nich podpalona. Po jej zakończeniu Muzeum Miasta Rzeszowa planowało w niej urządzić sale ekspozycyjne, jednak zaniechano tych planów.
      W zimie z 1946 na 1947 rok do synagogi włamali się złodzieje, którzy wycięli wiązania dachowe, w wyniku czego dach obwisł. W marcu 1947 roku, w wyniku wichury zostały złamane sklepienia, poprzez co synagoga zaczęła popadać w ruinę.
      Wskutek powolnego wyniszczania synagogi Zarząd Miejski zaproponował jej odrestaurowanie. W 1949 roku synagoga została przeznaczona dla Związku Polskich Artystów Plastyków, który miał odremontować synagogę zabezpieczyć Synagogę Nowomiejską. W wyniku nie wywiązania się z umowy, decyzją Wojewódzkiej Rady Narodowej budynek został odebrany związkowi i przekazany na siedzibę Wojewódzkiego Archiwum Państwowego.
    W latach 1953-1963 synagoga została ostatecznie gruntownie odrestaurowana. Jej obecnym właścicielem jest Gmina Wyznaniowa Żydowska w Krakowie, a dzierżawcą - archiwum, które nie udostępnia wnętrz zwiedzającym. Przy archiwum mieści się również Ośrodek Badań Historii Żydów, zajmujący się gromadzeniem, zabezpieczaniem, przechowywaniem i opracowywaniem materiałów archiwalnych o tematyce żydowskiej.

Synagoga staromiejska w okresie międzywojennym.

Stan obecny

Synagoga nowomiejska

      Synagoga zbudowana na przełomie XVII i XVIII wieku, a tym samym jedna z najstarszych zachowanych synagog w województwie podkarpackim; mieści się przy ulicy Jana III Sobieskiego 17. Pierwotnie o charakterze obronnym. Powstała ona w czasie, gdy populacja żydowska w Rzeszowie gwałtownie zaczęła wzrastać. Nazwa jej wzięła się od dzielnicy miasta wybudowanej niedaleko Nowego Rynku. Zwana kiedyś również Nową Szkołą bądź Synagogą Dużą (ze względu na rozmiary większe od Synagogi Staromiejskiej).
      Wzniesiona za zezwoleniem Hieronima Andrzeja albo Augustyna Lubomirskiego (ówczesnego właściciela Rzeszowa) z 1686 roku. Projektantem i budowniczym tej synagogi w latach 1705-1712 był najprawdopodobniej włoski architekt – Jan Belotti.
     Została wzniesiona na planie prostokąta o wymiarach 20x30 metrów, w stylu renesansowo-barokowym. Pierwotnie we wschodniej części synagogi znajdowała się główna sala modlitewna (wewnątrz której mieściło się barokowe sklepienie wsparte na czterech masywnych filarach, między którymi stała bima, czyli podwyższone miejsce stawiane w centrum bożnicy, w formie kapliczki z daszkiem), do której wchodziło się przez przedsionek, nad nim natomiast znajdował się babiniec (pomieszczenie przeznaczone dla kobiet). Ściany, sklepienia i filary były bogato zdobione. Do dnia dzisiejszego na ścianie wschodniej zachowała się wnęka po Aron ha-kodesz (szafie ołtarzowej).
      Gruntownie wyremontowana i odnowiona w pierwszej połowie XIX wieku. Zdewastowana przez działaczy hitlerowskich w czasie II wojny światowej, którzy urządzili w niej stajnię. W 1944 roku została podpalona, w wyniku czego uzyskała wiele zniszczeń.
Po zakończeniu wojny została z niej kompletna ruina. Budynek synagogi groził zawaleniem. W 1948 roku Zarząd Miejski zaplanował jej wyburzenie, które zlecił Państwowemu Urzędowi Odbudowy. Nie wyraziła na to jednak zgody Kongregacja Wyznania Mojżeszowego., której sprzeciw uratował synagogę. W latach 1954-1956 została odbudowana, jednak przez dobudowanie na dachu dodatkowej kondygnacji, utraciła swój pierwotny wygląd.
    Obecnie mieści się w niej siedziba Biura Wystaw Artystycznych (BWA), dom pracy twórczej Związku Polskich Artystów Plastyków i Związek Polskich Artystów, Malarzy i Grafików oraz dodatkowo kawiarnia.

 Synagoga Nowomiejska w okresie międzywojennym.                    Płonąca synagogo w czasie II wojny światowej

          Stan obecny